مفهوم شهيد در فرهنگنامه و يكي پديا

اصطلاح شهيد برگرفته از لغت يوناني MAPTUC به معني شاهد امروزه بيشتر براي توصيف شخصي بكار برده مي شود كه حيات يا آزادي شخصي خود را فداي پيشبرد اعتقادات يا اهدافش در جهت آسايش بشر مي كند.
شهيد ابتدا در زمانهاي قديم ، به شخصي گفته مي شد كه در محاكم قضايي براي ارائه شهادت در دادرسي هاي حقوقي احضار مي شد.
شهادت با اين معني در فضاي مادي و غيرمعنوي وهم در انجيل عهد قديم و هم عهد جديد استفاده شده است . روند اداي شهادت در دادگاه به شكلي نبوده است كه منجر به مرگ شاهد شود، اگر چه از نويسندگاه قديم ( ازجمله ژوزف ) اينگونه مي فهميم كه شاهدين بويژه از طبقات پايين اجتماعي قبل از بازجويي معمولاَ شكنجه مي شدند تا اينكه حقايق را افشاء كنند .
طي قرون اوليه رواج مسيحيت معني اين واژه گسترش يافت و به معتقداني اطلاق مي شد كه براي شهادت اعتقادات مذهبي خود احضار شده و به خاطر اين شهادت متحمل عذاب و حتي مرگ مي شدند. در زبان انگليسي واژه شهيد يك نوع گرته برداري است و معني كلي شخصي رامي دهد كه به خاطر اعتقادات مذهبي كشته مي شود. مرگ يك شهيد يا ارزشهاي مرتبط با آن را شهادت مي نامند.
در فرايند تاريخ كليسا ، از زمان تعقيب اولين مسيحيان در امپراطوري روم ، شهيد يادآور شخصي بوده است كه براي حفظ اعتقاد مذهبي خويش كشته مي شد. شهيد مي دانست كه اعتقاداتش قطعاَ منجر به از دست دادن جانش مي گردد( اگر چه عمداً در پي مرگ نبود).
شهداي مسيحي گاهي در مرحله اي بدون دفاع از خود سر در راه شهادت مي نهادند زيرا شهادت را انعكاسي از ايثار حضرت مسيح مي دانستند .
استفاده از اصطلاح شهيد همچنين در ميان مسيحيان عرب تبار به معني هر كسي كه در ارتباط با دين مسيح و يا جامعه مسيحي كشته شده است رايج مي باشد.گر چه اين واژه اغلب ذاتاً مذهبي مي باشد ،اما در متون غيرمذهبي گاهي اوقات براي كساني بكار برده مي شود كه از خشونت براي پيروزي يك ملت در زمان جنگ استفاده مي كنند. اين واژه همچنين ممكن است براي افراد غيرخشن كه در جهاد براي استقلال و حقوق مدني
شهادت در اديان غيرمسيحي
از شهادت در مذهب يهودي بعنوان يكي ازنمونه هاي عمده kidash Hashem به معني تقديس نام خداوند با پذيرش عمومي كيش يهود ياد مي شود.
متون دين يهود به باز شماري شهداي متعددي مي پردازد كه توسط مسيحيان به خاطر مقاومت در برابر خدايگان سلوكوس ، پيروي از آيين برخي از مسيحيتي (كه نيايش خود را در روز يكشنيه انجام مي دادند ) ، ختنه كردن پسران و يا امتناع ازمصرف گوشت خوك و گوشتهاي قرباني براي بتها ، مورد آزار قرار گرفتند.
متون اوليه و بعدي از آئين ريا كارانه از مسيحيتي كه بعدها تحريف شد ناشي مي گردد. اوصاف شهدا در اين متون تحت تاثير ادراكات مسيحيت اوليه از حقوق اجداد و همچنين خداوند مي باشد. در آئين يهود، واژه شهيد را براي كساني بكار مي بردند كه به گونه اي مخالفت خود را با بت پرستي اعلام مي كردند و يا اينكه نوع آوريهايي داشتند كه با آداب و رسوم كيش رايج در آن زمان سازگاري نداشته است.
يكي از متون تاريخي عفريم بن يا كوو ( 1200 تا 1132 قبل از ميلاد ) به تشريح قتل عام تقريباَ چهل يهودي در مراسم بلوس پرداخته و مي گويد مسيحيان آنان را شكنجه كرده تا از دين خود دست برداشته و دين مسيح را بپذيرند اما آنان از اين كار خود داري كردند و همگي متفق القول يكديگر را تشويق به مقاومت و شهادت براي تقديس نام خداوند كردند .
در طي دوران تفتيش عقايد مذهبي در اسپانيا ، بسياري از اعدام شدگان يهودياني بودند كه از ترك دين خود و پذيرش مسيحيت خود داري كرده بودند گرچه تعدادي از آنان تظاهر به پذيرش دين مسيح جهت نجات از اعدام كرده بودند .
شهادت در نزد پيروان سيك
از نظرسيكها ، شهادت يك مفهوم بنيادي و نهاد مهم اعتقادي مي باشد كه ريشه در ايثارگريها ي گوروآرژن اولين پيامبر ديني هندو و به عنوان شهيد ايمان دارد كه بخاطر بيان حقايق ديني در تضاد با نظام ستمگر كشته شد. گورواثبات كرد كه شهادت نه تنها يك نهاد بنيادي و ديني است بلكه آن آموزش و تربيت انسانها براي ايثارگري در جهت صداقت، عشق و حقيقت است و اين را مي توان از نهايت ايثارگري سيكها در جهت اهداف ديني و انساني مشاهده كرد پيامبر ديني سيك از اينكه چگونه مي توان به نهايت اهداف انساني و حقايق دست يافت و ديوار دروغ و گمراهي را فرو ريخت صحبت كرده است و آن را غرق شدن در درياي تقوا و ديگر خواهي مي داند او حيات را صحنه بازي عشق مي داند و از انسانها مي خواهد كه در اين راه گام بردارند . در دين سيك هدف انسانها نه رستگاري شخصي بلكه ، شناخت اراده الهي، كسب تجارب معنوي و غرق شدن در عشق به جهان و انسان است .
شهادت از ديدگاه اسلام
در زبان عربي شهيد از نظر ادبي به معناي گواه مي باشد. اين مفهوم در احاديث پيامبر اسلام مورد بحث قرار گرفته و از نظر لغوي در قرآن به چشم نمي خورد اما مفاهيم بعضي از آيات بيانگر آن است كه مفهوم شاهد ( witness )در عربي و شهيد (Martyr) در زبان انگليسي به عنوان مسلماناني كه در جنگ در حين انجام وظيفه كشته مي شوند استفاده مي شود . از اين واژه بعضاً اعراب مسيحي تبار و هند و يا سيك ها نيز استفاده مي كنند.
شهيد شخصي است كه جايگاه وي در بهشت مطابق آيات قرآن مجيد وعده داده شده است.
از فرمايشان حضرت پيامبر در مورد شهدا اين گونه روايت مي شود كه شهدا از خداوند مي خواهند كه خداوندا براي رضايت، دوباره ما را زنده بگردان تا بتوانيم در راهت يك بارديگر شهيد شويم .»
تاريخ شهادت :
مفسرين مسلمان شهيد را اينگونه تفسير مي كنند كه « شهيد با مرگش ايمان را گواهي مي دهد و يا اينكه شهيد در هنگام گفتن شهادتين مي ميرد.
اما موقعيت هاي بيشتري وجود دارد كه يك نفر مي تواند به چنين عنوان با افتخاري دست يابد. به نقل ازابن هجر در كتاب في الصباح تميز صحابه در مبحث مربوط به زندگي نامه سميه بن خباب مي گويدكه اولين شهيد در اسلام يك زن بود.
سميه بن خباب و مادر عمار بن ياسر ، هفتمين شخصي بود كه به اسلام گرويد.» ابوجهل او را مورد آزاد و اذيت قرارداد و او در پي شكنجه هاي وي از دنيا رفت . المجاهدي مي گويد: اولين هفت نفري كه رسماً به طور علني در مكه اسلام آوردند عبارت بودند از : پيامبر خدا، ابوبكر ، بلال ، خباب ، سهيب ، عمار و سميه . ابوبكر و رسول خدا را افراد قبيله شان محافظت نمودند ولي ديگران غل و زنجير و در زير آفتاب سوزان قرار داده شدند . اين روايت را ابوبكربن ابي شيب از مجاهدي نقل نموده است كه . اسناد آن درست مي باشند.
ابي سعد با سندي صحيح از مجاهد نقل نمود كه اولين شهيد اسلام سميه مادر عمار ياسركه پيرزني ضعيف بوده است. وقتي كه ابوجهل در جنگ بدر كشته شد ، پيامبر خطاب به عمار فرمود» خداوند قاتل مادر تو را كشت .

شهيد در قرن اخير
در قرن بيستم ،امام خميني (ره)، رهبر ايران بر اهميت شهادت در ميان مسلمانان همزمان با آغاز انقلاب اسلامي كه خود رهبري آن را بعهده داشت تاكيد داشته و بعداً در جنگ ايران و عراق وقتي كه ايران در جنگ با همسايه متجاوز خود ، عراق بوده بر آن اذعان كرده است . ( امام خميني روحي تازه در كالبد شهدا در كشور ايران دميده است).
در اكتبر 1983 يك كاميون حاوي بمب هاي انتحاري در سرباز خانه نيروي دريايي آمريكا در بيروت منفجر شدو 241 نفر آمريكائي را كشت . اين نوع كشتار چهره ترور را عوض كرد و نوعي جديد از شهادت در اسلام بوجود آورد . اسلام ديني است كه در آن از مرگ مجاهد بعنوان يك چيز ارزشي ياد مي شود .
حماس ، جهاد اسلامي فلسطين و گروهي از شورشي هاي افغاني و عراقي جزء گروههاي جهادي محسوب مي شوند و از سال 1999 درگير عملياتهاي شهادت طلبانه مي باشند.
« به نظر مي رسد كه از قرن بيستم به بعد ، موضوع شهادت به يك بحث چالش انگيز تبديل شده است از فحواي كلام و متون لاتين موجود اينگونه استنباط مي شود كه امروزالقاعده و اقدامات تروريستي آنان را مظهر و نماد جهاد اسلامي مي دانند و افرادي را كه دست به عمليات انتحاري مي زنند را نيز جزء شهدا قلمداد مي كنند. مضاف براينكه كشتارهاي خياباني در كشور عراق توسط گروههاي مختلف را نيز نمادي از شهادت مي دانند. و بعضاً اين گونه عمليات تروريستي و كساني را در اين مسير كشته مي شوند را با اخلاص و فداكاريهاي جوانان رشيد كه در مقام دفاع از مرز و بوم و دين مبين اسلام شهيد شده اند مقايسه مي كنند.
معناي جهاد در اسلام همواره مورد مباحثه بوده است وپيامبر اسلام هرگز خودكشي را با جهاد برابر ندانسته است. جهاد در اسلام، پيكار جهت دفع تجاوز يا گسترش اسلام است در حاليكه بنا به احاديث پيامبركساني را كه خودكشي مي كنند حتي از بوي بهشت هم محروم دانسته اند بنابراين خودكشي مغاير با روحيه اسلام وآيات الهي است. بنا به حديثي از ابوبكر جنگ با كفار جهاد اما جنگ با شيطان درون جهاد اكبر است واين دليل روشني بر سوءتفاهم غربيان از مفهوم جهاد است.